ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

AΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

     Ο Κόντογλου υπήρξε « ασκητής της Τέχνης και της ζωής». Στα χρόνια του στάθηκε πρωτοπόρος ως πατέρας του Γένους στην ανθρωπιά, στην Τέχχη και στην ζωή. Έδωσε ανεπανάληπτα, ολοζώντανα  έργα στη ζωγραφική, στην αγιογραφία, στην πεζογραφία και στη διανόηση, γενικά. Υπήρξε μια γνήσια εκκλησιαστική συνείδηση, ένα σωστό, φωτεινό αστέρι ταπείνωσης, καλοσύνης, ευσέβειας αλλά και δυναμικότητας δημιουργικής, τεχνικής μαεστρίας και εφευρετικότητας. Γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας ( Κυδωνίες)  το 1896. Ήταν γιος του Νικολάου Αποστολέλλη και της Δέσποινας Κόντογλου.  Αδέλφια του ήταν οι Ιωάννης, Αναστασία και Αντώνης. Τον πατέρα του δεν τον γνώρισε. Πέθανε πολύ νωρίς. Γι’ αυτό έλαβε το  επίθετο της μητέρας του, επειδή το μικρό ορφανό το μεγάλωσε ο θείος του, αδελφός της μητέρας του . Στέφανο Κόντογλου, ο οποίος ήταν ηγούμενος της Αγίας Παρασκευής Κυδωνιών ( Αϊβαλί).

     Έτσι από μικρός ο Φώτης ζούσε και βίωνε πνευματικές και εκκλησιαστικές εμπειρίες μέσα στο χώρο του μοναστηριού. Εκεί μάθαινε τα πρώτα γράμματα και άρχιζε να ξεδιπλώνει το λαμπρό, καλλιτεχνικό και φωτισμένο μέλλον του. Μάλιστα, όντας μόνο 15 ετών ετύπωσε με τους συμμαθητές του σε πολύγραφο το περιοδικό «Μέλισσα» , το οποίο εικονογραφούσε ο ίδιος, δείχνοντας το πρόωρο ταλέντο του. Από την παιδική ηλικία του φάνηκε ότι ήταν ύπαρξη χαρισματική, αφού το έτος 1913, μετά την αποφοίτησή του από ο Γυμνάσιο, ήρθε στην Αθήνα και μπήκε στο τρίτο έτος σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών εντυπωσιάζοντας του καθηγητές και τους συμμαθητές του με  τις λαμπρές επιδόσεις του.

     Γύρισε σε πολλές ευρωπαϊκές  πρωτεύουσες. Γνώρισε σημαντικούς ανθρώπους, όπως τον Στρατή Δούκα, τον Σπύρο Παπαλουκά, τον Δημήτρη Πικιώνη, τον Γιάννη Τσαρούχη και άλλους καλλιτέχνες της εποχής και διαμόρφωσε την απροκάλυπτη πίστη ου στην Τέχνη καθώς και την πεποίθησή του ότι το νόημα στη ζωή και οι αναρίθμητοι πόθοι της καρδιάς βρίσκονται και πλάθονται μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και στη Ρωμιοσύνη. Από την αρχή της ζωής του, αφοσιώθηκε ο φώτης  Κόντογλου σ’ αυτές τις δυο παθιασμένες αγάπες του.

     Ανάμεσα στα ταξίδια που έκανε ο Φώτης Κόντογλου πήγε πολλές φορές και στο Άγιο Όρος, όπου κει έμεινε για κάποια διαστήματα. Εκεί ρίζωσε μέσα του το βαθύ νόημα της άσκησης και της τέχνης. Εκεί βυθίστηκε στο μυστήριο του ουρανού κι ακούμπησε τα κράσπεδα της θεϊκής χάρης και ευλογίας. Μάλιστα, τον Ιούνιο του έτους 1923  έγραψε στο Καυσοκαλύβια μερικές σκέψεις πο6υ περιλαμβάνονται στο βιβλίο ου « Βασάντα».

     Από πολύ νωρίς οριοθέτησε την περιοχή μέσα στην οποία θα δρομολογούσε την πνευματική και καλλιτεχνική πορεία της ζωής του. Οι αγιογραφίες του, η ζωή του, τα άρθρα του, τα βιβλία του και η όλη συμπεριφορά του είχαν το άρωμα και τη δυναμική της παθιασμένης και ματωμένης αίσθησης του καθήκοντος, της συνέπειας, της αξιοπρέπειας και της περιπλάνησης του ασκητή στους φωτεινούς δρόμους της 0Πίστης, της Πατρίδας και της Εκκλησιαστικής Τέχνης.

     Με τον καιρό και τα πλούσια βιώματα της ωριμότητας το έργο του συνεχώς απλώνεται σε όλα τα επίπεδα του χρωστήρα και της γραφής. Αυξήθηκε η φήμη του, «γνήσιος Έλληνας , αγνός Ορθόδοξος Χριστιανός, ειλικρινής ζηλωτής χωρίς υποκρισίες και σκοπιμότητες», γεμίζοντας μισό αιώνα με το απαράμιλλου κάλλους και σημασίας έργο του.

     Εργάζεται νύχτα και μέρα και με το χρωστήρα του αγιογραφεί εκκλησίες στην Αθήνα, στην Αττική, στον Μυστρά, στην Κέρκυρα, στο Δημαρχείο της Αθήνας και πολλά ιδιωτικά ναϊδρια . Παράλληλα με το ευρύτατο αγιογραφικό έργο του, γράφει συστηματικά, από το έτος 1950 ως το τέλος της ζωής του τα υπέροχα άρθρα τους την εφημερίδα Ελευθερία, εκδίδει και διευθύνει περιοδικά, όπως η Μέλισσα και η περίφημη Κιβωτός.

     Μερικά από τα βιβλία του Φώτη Κόντογλου, τα οποία κοσμούν επάξια την Ελληνική Γραμματεία είναι: Πέρο Καζάς, τα Ταξίδια, η Βασάντα ( θα πει Άνοιξη), οι Φημισμένοι άντρες και Λησμονημένοι, η Ιστορία ενός Καραβιού, ο Μυστικός Κήπος, Οι Αρχαίοι άνθρωποι της Ανατολής, η δίτομη Έκφραση, το Αϊβαλί – η πατρίδα μου, οι Αδάμαστες Ψυχές, η πονεμένη Ρωμιοσύνη, Τι είναι Ορθοδοξία και τι είναι Παπισμός, Γιαβάς ο Θαλασσινός , Η ζωή του Κων/νου Παλαιολόγου, Ο Καστρολόγος, Το ευλογημένο Καταφύγιο και άλλα πολλά δημοσιεύματα, δοκίμια και πεζογραφήματα κυρίως από τις εκδόσεις Αστήρ.

     Για το πλούσιο και πολυεδρικό έργο του Φώτη Κόντογλου στην αγιογραφία και στην  πεζογραφία τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Έλαβε το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και του απονεμήθηκε ο « Ταξιάρχης του Φοίνικος».

Ο Φώτης Κόντογλου, άριστος ανάμεσα τους αρίστους της Νεοελληνικής Τέχνης, εξεδήμησε προς Κύριον, ύστερα από ένα θανάσιμο τροχαίο τραυματισμό του στις 13 Ιουλίου του έτους 1965, σε ηλικία 70 ετών. Αυτό στάθηκε αφορμή να ασχοληθεί μαζί του όλη σχεδόν η Ελληνική διανόηση και δημοσιογραφία.

   

 Είπαν γι’ αυτόν:

Ο Κόντογλου γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και πέρασε ανάμεσα στους αρχαίους ανθρώπους της Ανατολής την πρώτη του νιότη. Η Ανατολή του Κόντογλου δεν έχει τον εξωτικό χαρακτήρα που της έβρισκε η Ευρώπη των τελευταίων τούτων αιώνων. Είναι η Ελλάδα, ένα ολάκερος κόσμος ισορροπίας ψυχής και πλάσης, ένας τόπος ολόφωτος και υψηλά νοηματισμένος από το αλλεπάλληλο κατακάθισμα της Ιστορίας, μια κοινωνία ιεραρχημένη με κορώνα στην κεφαλή της την τίμια κι αγία Εκκλησία των Ορθοδόξων Χριστιανών. Η Ανατολή του Κόντογλου ήταν κι είναι και θα είναι με το αθάνατο δικαίωμα της Τέχνης, ο κόσμος της αυθόρμητης σοφίας, της βαθιά βιωμένης, που αποδίδει στις κοινωνίες ένας γερός  και πλούσιος εσωτερικός πολιτισμός. Στο πρόσωπο του Κόντογλου συνεκβάλλουν ο ορθόδοξος  χριστιανός, ο ακραιφνής, συνειδητός και περήφανος Έλληνας, ο πρωτότυπος καλλιτέχνης, ο αψίκορος μαχητής, το ρεμβατικό πουλί της μοναξιάς, ο τρυφερός και φωτεινός φίλος. Κώστας Ε. Τσιρόπουλος

<< Λοιπόν, ο κόσμος στριφογυρίζει από την τρέλα του Μαμωνά, κι όλοι μας επειδή βρισκόμαστε μέσα σ’ αυτόν τον άγριον ανεμοστρόβιλο, είμαστε ζαλισμένοι και δεν καταλαβαίνουμε αυτό το φοβερό στριφογύρισμα που δεν μας αφήνει να πάρουμε αναπνοή. Όποιος μπορέσει και τραβηχτεί για λίγο έξω από τούτον τον ανεμοστρίφουλα ( κ΄είναι πολύ λιγοστοί οι τέτοιοι άνθρωποι), με τρομάρα βλέπει που πηγαίνει η τυφλή ανθρωπότητα, έχοντας χαμένα τα φρένα ολότελα. Τότε μονάχα καταλαβαίνει πως όλα τούτα τα εκατομμύρια, στ’ αληθινά δεν νοιώθουν σχεδόν τίποτα από την ουσία της ζωής, ενώ , ίσια – ίσια, θαρρούνε πως τρέχοντας σαν δαιμονισμένοι, είναι φτερωμένοι με τα φτερά της ζωής, και δεν ξέρουνε πως κυνηγάνε τον ψεύτικο ίσκιο της>>.

Φώτης Κόντογλου

<<Πολλοί άνθρωποι συνεπαρμένοι από το πλανερό ρέμα του κόσμου που  βλέπουμε, κάνουνε πράγματα τιποτένια, τα οποία φαίνουνται σαν αιώνια, μη θέλοντας να συλλογιστούνε πως θα περάσουνε σαν να μη γινήκανε ολότελα. Ας βάλουμε καλά στο νου μας πως καταγινόμαστε, και πως σε τούτη τη ζωή δεν έχουμε τίποτα  που να στέκεται με ασφάλεια, κ’ ίσως τότε ζητήξουμε  νάβρουμε κάποιο δρόμο που να μας πηγαίνει στη στερεή αλήθεια>>.

Φώτης Κόντογλου

<< To φτωχό κι΄ αδύνατο κορμί μας με την πίστη γίνεται άξαφνα δυνατό και πηγή ζωής. Ωστόσο πρόσεξε μην το αποθεώσεις, «ότι επιμελώς έγκειται η διάνοια του ανθρώπου επί τα πονηρά εκ νεότητός του». Για τούτο λέγει ο Ιλαρών ο Μέγας «το εις πάντα εαυτόν βιάζεσθαι, αύτη εστίν η οδός του Θεού», δηλαδή : « το να βιάζεις σε όλα τον εαυτό σου και  να πηγαίνεις ενάντια στις επιθυμίες του κορμιού και στα πάθη σου, αυτός είναι ο δρόμος του Θεού»>>.

<< Aπό τον άνθρωπο τον πρόσκαιρο και τον περαστικό αναβρύζει κάποια φλέβα αιώνιας ζωής, « ότι ο Θεός έκτισε τον άνθρωπον επ’ αφθαρσία» κατά τον Σολομώντα. Και κάποιος φιλόσοφος γράφει το ίδιο μ’ άλλα λόγια: « Η θέληση πού’ ναι μέσα στον άνθρωπο τον πηγαίνει στην αιώνια ζωή»>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Βλογημένοι είναι όσοι θα θελήσουνε να πιούνε από τούτη τη ζωντανή βρύση. Η ευσπλαγχνία του Θεού μας καλεί  να γευτούμε από δαύτη, ώστε να μη φοβόμαστε πια  τον εαυτό μας, και να μη σφαλάμε τα μάτια μας, επιμένοντας στην πλάνη μας. Τότες θα

αναγαλλιάσουμε από χαρά ανεκλάλητη, που αναβρύζει από το μυστικό θησαυρό πόβαλε μέσα μας η θεϊκή σοφία, και που βαστούμε χωμένον ημείς οι ίδιοι και το πνεύμα το δολερό

 και ζηλόφθονο , που μας έχει καταδικασμένους να καιγόμαστε διψασμένοι μέσα σ’ ένα άσπλαχνο ξεροπόταμο>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Όσοι ζητάνε την ευτυχία τους στα πνευματικά, τη βρίσκουνε την ίδια ώρα, γίνονται μακάριοι. «Το γαρ επίστασθαι Σε , οκόκληρος δικαιοσύνη και ειδέναι το κράτος Σου, ρίζα αθανασίας» , κατά τον Σολομώντα. Η καρδιά σας λοιπόν ας σκιρτήσει, κι’ ας ευφρανθεί από τα άγια λόγια. Και θα χορτάσει ποτές, αλλά ολοένα περισσότερο θα θέλει να πιει απ’ αυτό το νέκταρ, όχι από κείνο το νέκταρ της ειδωλολατρείας, αλλά από κάποια πηγή άφθαρτη, π’ αναβρύζει μέσα απ’ τη μυστηριώδη ρίζα του παντός>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Ω ευγνωμσύνη, καρπερό αίσθημα και πλούσιο και ζωοποιό, όσοι δε σε νοιώθουνε δε βλέπουνε πως σκοτώνουνε τον εαυτό τους, πως δε θέλουνε να ζήσουνε; Ταπείνωση, γλυκειά θροφή της ψυχής, πεθαμένος γεννήθηκε όποιος δεν σ’ ένοιωσε. «Ταπεινού προσευχή νεφέλας διήλθε», λέγει ο σοφός Σειράχ. Η ταπείνωση είναι λαμπάδα που θα την ανάψει η σπίθα της πίστης, με το χέρι του Θεού. Να’ χεις λοιπόν τη λαμπάδα έτοιμη κι ευτρεπισμένη, αν θέλεις να φωταγωγηθεί το παλάτι της ψυχής σου>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Αφού έγραψα πολλά κι απόχτησα κάμποση φήμη και γράψιμο, είδα στο τέλος πως μάταιη τέχνη κατέχω. Παρομοιάζω τον εαυτό μου σαν τον μετανοιωμένο τον ληστή, ή σαν την πόρνη που άλλαξε δρόμο, ή σαν τον όσιο Μωϋσή τον Αιθίοπα, που επί χρόνια πολλά λήστεψε κι έσφαξε και στα τελευταία βρήκε έλεος. Γιατί κι εγώ έγραψα ιστορίες για ληστάδες και για κουρσάρους  και για φονιάδες κάθε λογής, και τώρα καταλαβαίνω πως πρέπει να βάλω στη λίγη τέχνη μου κάποιον σκοπό καλό και βλογημένον, να πλέξω μελωδικό εγκώμιο για του άσαρκους ασκητάδες που ευωδίαζε το κορμί τους σαν το κυπαρισσόξυλο και σαν τα ξερά χορτάρια των γκρεμών>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Περνώ ευτυχισμένες μέρες. Γαλήνη, ειρήνη, καταμόναχος. Τα παραθύρια μέρα- νύχτα ανοιχτά. Δροσιά και φως. Τα’ αρχονταρίκι είναι δικό μου ολάκερο. Ένας απλόχερος και χαμηλοτάβανος βυζαντινός οντάς, με δυο παμπάλαιες τεσσεράγκωνες κολόνες και μ’ ένα ταβάνι πλουμισμένο με παλιές ζουγραφιές που παρασταίνουν πουλιά, άνθια και φρούτα. Εδώ μέσα ειρηνεύω. Πότε ζωγραφίζω, πότε γράφω, πότε συλλογιέμαι. Είμαι την ησυχία μου. Δόξα σοι ο Θεός>>.

Φώτης Κόντογλου

<< Μη βιαστείς, άπιστε, να πεις πως η θεοσέβεια είναι δειλία, αλλά μάθε πως είναι κίνηση ηρωϊκής ψυχής, η οποία δεν ξεγελιέται με τα ψεύτικα ψιμμύθια του κόσμου, και δεν ειρηνεύει με το να κλείνει τα μάτια της, σαν το καμηλοπούλι, στην απάτη της ματαιότητας, αλλά βλέπει καθαρά κι άφοβα πως δεν υπάρχει σωτηρία έξω από το στενό και θλιβερό μονοπάτΙ. Για τούτο ο απόσΤολος ΠαΎλος λέγει:» Ου γαρ έδωκεν ημίν ο Θεός πνεύμα δειλίας, αλλά δυνάμεως και αγάπης και σωφρονισμού», κι ο σοφός Σολομώντας λέγει ; «Δίκαιος ως λέων πέποιθε»>.

Φώτης Κόντογλου

<< Μακάριος θα γίνεις, θα γιατρευτούν οι πληγές σου, θα ξανανιώσεις σαν τον αητό που τανύζει τα φτερά του το πρωί  απάνου από τα σκληρά τα βράχια κι από τα σκοτεινά φαράγγια, μέσα στα οποία πορεύεται η γενεά η πονηρήν, οι ανθρωπολάτρες, που θεοποήσανε τον άνθρωπο και τα πάθη του, και τα ξύλα και τα μάρμαρα, και δεν ακούν τη βροντερή φωνή που βγαίνει από τον ουρανό και λέγει: « Κανένας άλλος δεν μπορεί να σε σώσει παρεκτός από Μένα», «Σώζων ουκ έστι παρεκτός  Εμού» Ωσηέ>>.

Φώτης Κόντογλου

Από το εορτολόγιο της Ι. Μητρόπολης Πειραιώς

<< Πολύ συχνά γυρεύει κανένας την ευτυχία του, όπως ο μύωψ γυρεύει τα γυαλιά του ενώ τα έχει στη μύτη του>>.